Ord.
Prof. Dr. Şevket Aziz Kansu, II. Ankara Üniversitesi haftası münasebetiyle
Antakya Halkevinde 10 Eylül 1943 tarihinde verdiği konferansta şöyle
demektedir. “Rahmetli Profesör Mehmet İzzet,
‘Milliyet nazariyeleri ve millî hayat’ adlı eserinin bir yerinde diyor
ki : ‘Bir Türk mütefekkiri bir gün, Türk kimdir? sualine kendini Türk bilendir,
cevabını" vermişti. Bu cevap doğrudur, fakat eksiktir. Kendini Türk bilmek,
istemek kâfi değildir, aynı zamanda ‘Türk olmak’ lâzımdır. Ben bu satırların derin manası üzerinde çok
durdum. Çünkü gerçekten kendimizi Türk bilmek yetmez, Türk olmağa lâyık olmak
gerektir. Türk millet ve vatanına layık Türk olmak demek millî felsefemizin,
Türk dünya ve tarih görüşünün, Türk iradesinin, Türk medeniyetinin, Türk
kültürünün canlı realitelerine, ülkülerine dört elle sarılmak, onları
yaşamak ve büyük Türk millet yapısı içinde faydalı ve gerçek bir vatan çocuğu
olmağa savaşmaktır. Bu ebedî millî kıymetleri muhafaza ve müdafaa etmektir.”
Birçok
münevveri derinden etkileyen Mehmet İzzet kimdir? 1891 yılında İstanbul'da
doğan ve çok genç yaşta, 1930 yılında ölen Mehmet İzzet, Ziya Gökalp’in kalesi
olan İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Kürsüsüne girmiş ve orada felsefe ve ahlak
dersleri vermiştir. Bizim için en önemli eseri kuşkusuz “Milliyet
Nazariyeleri ve Milli Hayat” adlı eseridir.
Mehmet
İzzet'te tüm diğer düşünürler gibi, milliyet ve millet kavramlarını anlamaya ve anlatmaya çalışmış, bunu yaparken de millet ve
milliyet kavramı ile milli karakter, tarih, anane, ırk, dil, toprak arasındaki ilişkiyi ele
almıştır.
Nihayetinde ulaştığı sonuç şöyledir: ‘Irk veya dil veya toprak… Özellikleri
ayrı ayrı milliyetin esası olmadığı gibi bunların toplamından da bir millet
çıkmaz. O halde milliyeti bu unsurlarda tek tek aramak doğru değildir. Ayrıca
bunların toplamında da aramak doğru değildir.’
İzzet'e göre milliyet bir ülküdür, bir imandır. [1]
"İzzet, milliyet ile ırk
arasındaki ilişkiyi araştırmıştır: “milliyet’i ırka indirgemek, insan üzerinde
çevreden ziyade veraset (kalıtım) tesiri olduğunu iddia etmek” anlamına
geleceğini söyler, Coğrafya ile milliyeti irdelerken ise “millet öz manasıyla
vatandan yani milli topraktan ibaret midir? Milliyet ülküsü coğrafi vakıanın bir
mahsülü müdür? Milletlerin kendilerini ayrı ayrı hissetmeleri ve ayrı “vaz”
etmeleri, insanların “millet” zümrelerini ayırt etmeleri toprakların,
iklimlerin, başka başka olmalarından mıdır?” diye sorar, Ona göre, “Bir millet
ne meydena gelmek ne de birlik halinde gelişmek için tabiatın hudutlarına bağlı
değildir; belki hudutlar milletlere bağlıdır.” Demekte ve şöyle devam
etmektedir; “Hudutlar, milletlerin
inkişaf kaabilyeti ile ve komşu milletlerin bu inkişafa mukavemet kabiliyeti
ile tayin edilir. Yani millet hududu değil hudud milleti tayin eder.” Dil konusu da ona göre ele alınmalıdır. “Dil
bir alettir, nasıl ki iktisadi aletlerin milli hayatın yaratıcısı ve
düzenleyicisi olduklarını mutlak surette kabul edemiyorsak, aynı payeyi dile
vermeye de o derece karşıyız. Milli hayat kendisine lazım olan aleti maddi
sahada da, manevi sahada da yaratır, fakat aletin esiri olmamalıdır.” O’na göre “Millet, sinesindeki her türlü
farklara rağmen manevi vahdet bağını teşkil edecek milli dil, bir olay değil
bir idealdir. Milli ülkünün ehemmiyetli fakat hususi sahada aldığı bir
şekildir. Bundan dolayı milli dil milliyet prensibinin, milliyet ülküsünün
yaratıcısı değil, yaradılanı; hükmedeni değil, hükümedilenidir.” Mehmet İzzet’e
göre, ırk, dil veya toprak ve diğer özellikler ayrı ayrı milletin özelliği
olmadığı gibi, bunların toplanmasından da bir millet meydana gelmez."[2]
Durkheim'in sosyolojik determinizminden etkilenen Ziya Gökalp için milliyet Türkçülük merkezine gitmek için yardımcı bir vasıtadır. Durkheim'e şüpheyle bakan Mehmed İzzet için ise Milliyet bir vasıta değil bir ideal bir ülküdür. Onun deyişi ile “Milliyet
duygusu dini bir bağdır, bir imandır. Fakat her iman, milli iman değildir.”
“Milli olan ülkümüzle ve kültürümüzle iftihar edebilmek için ona beşeri bir
kıymet vermeye mecburuz.” “Fert için doğru bildiğimiz, milletler için de
doğrudur. Milletler de ancak kendilerinden daha geniş bir manzumenin bağları
arasında hürriyetlerini idrak edebilir, tahakkuk ettirebilir.”[3]
Ancak, Ziya Gökalp son tahlilde Türkçülüğü “Türkçülük, Türk Milletini Yükseltmektir.” demektedir. [4]
Bu çerçevede bakıldığında Mehmed İzzet Bey ile Ziya Gökalp arasında pek de bir fark
yok gibidir.
Ne yazık ki, 39 yaşındaki bu kıymetli münevveri, tedavisi için gittiği Berlin'de Lösemi hastalığı sebebiyle kaybettik.
[1]
Yrd. Doç. Dr. Hakkı Kızıloluk
Ülkemizde Sosyolojinin Tanınmasında ve Gelişmesinde Katkıları Olan Bir Düşünür:
Mehmet İzzet, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 9, Sayı 2, 2008
[2]
Yard. Doç.Dr. Levent Bayraktar, Mehmet İzzet Düşüncesinde İnsaniyete Açılan Bir
Pencere: Milliyet, Uluslar arası İnsan Bilimleri Dergisi, Cilt:4 Sayı:1
Yıl:2007
[3]
Mehmet İzzet, Milliyet Nazariyeleri ve Milli Hayat (ilk yayın 1923)
İstanbul-1981
[4] Ziya
Gökalp, Türkçülüğün Esasları, Kamer Yayınları İstanbul-1996
Yorumlar
Yorum Gönder